Pedras patadesas

«Ses folte chei sas rocas de Cugadu». Est unu versu de una poesia chi iscriei pro Angelo Carboni cando si ilmalaideit, passa 'e deghesette annos faghet. Chie no at mai intesu faeddare de: impedrados, su caminu romanu de Pedra 'e caddalzos e de sa Pedra Peltusa, Pedra 'e mola, Pedra mala, Litu pedrosu, Malmuradas, Pedralva, su Crastalvu, s'Arrocadolzu, sos nodos de Santu 'Ainzu, sos Campaniles e sos Dinnarolos de Lerron e maigantos ateros logos de 'idda chi faghen riferimentu a sa pedra?
S'edade de sa pedra est sa pius antiga tziviltade umana connota, e Patada nd'at destimonzu de preju, dae: sos betiles o codulos ritzos postos a inghiriu, de sa Pedra Ficada, sos dolmen de Crabiles e de Nurache Pira, sos muros megaliticos de Lamparigos e de sa Chidade, sas rocas e casteddu de Olomene e sas Domos de sa Terra. Pius de 50 tumbas de zigantes e varios nuraghes: Lerron, Sant'Elia, Pira, Crabiles, sa Niera chi una funte sacra. Sas moderinas de sa cheja 'e santa Caderina de Biduvè, de sant'Elia de 'Unne, de santa 'Itoria in Lerron, de Bidducara, nos ammentan chi Patada fit unu fiotu de 'idditzolos bennidos a iscumparrer chin su tempus.
Subra s'istoria de Patada antiga an iscritu meda Prof. Amadu e s'archeologa d.ssa Campus, dae su puntu 'e vista iscientificu e istoricu. Angelo Carboni b'est torradu chin sos ciaravaglios de sa Croce Bianca San Salvatore, e pius a fundu in su liberu Riu Toltu. Pagu apo de agiunghere in custa chilca, ca non so ischidu nen tituladu in custu campu. Cussu chi mi benit a conca, est s'aspetu emoscionale, chi in suspu, sas pedras de 'idda m'an dadu, e chi apo sempre costoidu intro sas intragnas. Annos faghet ponzei custos versos:
Pedras de vida
Agatamus maigantas pedras
in su caminu de sa vida nostra:
dae su lacu finas a sa losa.
Pedras chi nos faghent imbruncare
e chi nos tancant sos aidos.
Pedras chi impitamus pro nde pesare muros
chi nos inghiriant e issaeschen sos bisos nostros.
Ma bi sun finas cussas chi impitamus pro fraigare pontes,
e chi 'estin sos penseris chi gighen a su coro.
Abberin sas giannas de s'ispideru,
fatende portos seguros pro sos disizos e isetos nostros.
Est sa pedra de 'idda chi m'at frommadu siat sa carena che su sentidu. Sas lorumadas in sos impedrados de sa garreras, sas arrampicadas in sas rocas de Santu 'Ainzu e de sa pala 'e Corona, sas gherras a sa pedrajola, sos tufos dae s'ispassizu e sa runda de Pedru Giuanne Pane e dae sos icolladolzos de Murone in su riu Mannu.
Pedras sun pro Dante sos pesos chi in su Purgadoriu trazan sos superbos e presumidos, ma chi ajuan a si rimitere e agatare sa ghia de su salvamentu.
A sa mantessi manera est istadu su sacrifisciu e s'opera de sos fraigamuros e picapedreris antigos de 'idda, chi an dadu fromma a s'urbanizascione de sa Patada 'etza, a fines medioevo, e chi s'architetu Ravenna at ridisegnadu e postu in pratica a sa fine de s'otighentos. De sa Patada medievale (chi in Sardigna est aguantadu pro paritzos seculos in pius), amus esempios edilitzios ladinos, siat in Bantina che in bidda. Elementos aragonesos in sas tzimbranas siat de granitu che de contone, e in su chi restat de sas chejas antigas, e in sa capeglia de sos Anghelos de Santa Sabina.
Sa pedra chin Ravenna est diventada monumentale, dende a sa 'idda sa cara e su 'antu de Bella. Dae su muraglione de su Peipianu, a su melcadu liberty, a su campusantu nou, sas funtanas de sa Piaidade, de Colveddu, de su Peipianu, sa condota idrica dae monte Lerno, chin sos depositos e cabina de manizu de su Crastalvu, sa Rughe, 'Antina e in Santu 'Ainzu. Su sistema fognariu e su ponte de sa Rughe e cussos ferroviarios de Donna Tiresa e Corra Colvina. Una bera rivoluscione urbanistica chi addurat a dies de oe, a meritu de s'amministrascione de tando chi at postu sa 'idda in manos de unu professionista illuminadu e chi at disegnadu su granitu de santu 'Ainzu, in sas fainas chi sos picapedreris patadesos an modelladu e sos fraigamuros postu in opera.
Faeddan de pedra sas iscalinas chi si arrampican in sas pigadas de sos 'ighinados istoricos, 'onzuna chi apeigamus est bogada a puntzoto et est ilfusta dae su suore de mannos nostros. Solu rispetende custas operas, e pro cantu possibile recuperendelas chin restauros conservativos, si poden onorare sa memoria issoro e pro ammentare s'istoria de sa tziviltade patadesa, sa raighina nostra, cussu chi semus istados e chi semus oe.
Apo comintzadu chin su versu pro Angelo Carboni, no a casu. Difatis sa pedra est s'elementu in natura chi pius muntenet frimmu su tempus, pro comente est istadu connotu. Tocat a sos patadedos de chilcare sa caminera e sas pedras vesso su progressu, chena ilmentigare sas pedras chi sun fundamenta de sa cultura e s'identidade de 'idda, co-mintzende dae sa limba. Angelo est unu de custos antariles, ma non bastat, bisonzat chi 'onzi paesanu si sentat tzitadinu e protagonista de su destinu de Patada.
Lussorio Cambiganu